ایران همچنان منفعل در تحولات بازار نفت ! بی‌توجهی دامنه‌دار مسؤولان به تاثیر مثبت قیمت‌های بالا
افزایش قیمت نفت نه تنها دولت را از تنگنای مالی خواهد رهاند، بلکه احتمال بقای برجام را هم به وضوح افزایش خواهد داد. این مطلبی است که باید از سوی بازیگران عرصه انرژی در ایران نیز به درستی درک شود.
به گزارش هم قلم و به نقل از خبرگزاری فارس الکساندر نواک وزیر انرژی روسیه به تازگی اعلام کرده است: هیچ نوع اختلافی بین روسیه و عربستان درباره بازار نفت وجود ندارد و هر گونه امکان اقدام مشترک بین دو کشور برای پایداری بازار نفت وجود دارد. در حالی عربستان و روسیه سعی دارند که کنترل قیمت نفت را در اختیار بگیرند و به دنبال افزایش قیمت نفت در بازار جهانی هستند که ظاهرا ایران سیاست منفعلانه را در پیش گرفته و بدون ایفای نقش فعال، تنها به یک دنبال‌کننده و پیرو تبدیل شده است که کاری جز رصد غیر فعال بازارها انجام نمی‌دهد. منشاء این سیاست منفعلانه ایران را می‌توان در سخنان بیژن زنگنه وزیر نفت در ماه های آغازین شروع به کارش در وزارت نفت یعنی سال ۹۲ جستجو کرد. زنگنه در اولین نشست خبری خود رسما اعلام کرد طرفدار قیمت های بالای نفت نیست.
زنگنه پس از این اظهار نظر در جلسات متعدد دیگر نیز بارها اعلام کرد قیمت بالای نفت خوشایند آمریکایی ها است زیرا می‌توانند تولید نفت شیل را افزایش دهند. این دیدگاه زنگنه موجب شد تا سال‌های قبل وقتی روسیه پیشنهاد فریز نفتی را مطرح کرد به این طرح نپیوندد تا قیمت نفت در سال‌های ۹۳ تا ۹۵ به کمترین میزان خود یعنی به حدود ۲۰ تا ۳۰ دلار در هر بشکه برسد. زنگنه بعد از سفر اخیرش به هند نیز در گفت‌وگویی اعلام کرد آمریکایی‌ها می‌خواهند که قیمت نفت بالا باشد تا شیل اویل فعال شده و به این ترتیب درآمد دولت آمریکا از لحاظ مالیاتی بیشتر شود.
بیژن نامدار زنگنه در واکنش به اظهارات ترامپ مبنی بر نامناسب خواندن افزایش قیمت نفت و متهم کردن اوپک به دستکاری قیمت ها، گفت: حرف و عمل ترامپ یکی نیست، چرا که به نظر بنده آمریکایی ها و آقای ترامپ می خواهند که قیمت نفت بالا باشد تا شیل اویل فعال شده و به این ترتیب درآمد دولت آمریکا از لحاظ مالیاتی و افزایش اشتغال بیشتر شود.
وزیر نفت، تصریح کرد: ترامپ این مطالب را برای بخشی از افکار عمومی خود مطرح می کند که ممکن است نسبت به بالا رفتن قیمت نفت معترض باشند و اتهامات بیخودی به اوپک می زند. این دیدگاه زنگنه را زمانی مسئولان نفتی عربستان نیز تبلیغ می‌کردند. در صورتی که ۱۶ ماه پیش بود که توافق اوپک برای کاهش تولید نفت با کشورهای غیراوپک از جمله روسیه انجام شد که بر اساس آن روزانه ۱.۸ میلیون بشکه نفت کمتری به بازار عرضه می‌کنند و همین طرح باعث شد تا قیمت نفت از حدود ۳۰ دلار در ۲ سال پیش به ۷۵ دلار در شرایط فعلی برسد.
همانطور که اشاره شد هم اکنون عربستان و روسیه نیز به دنبال افزایش قیمت نفت هستند. عربستان به طور کامل موضع قبلی خود دربار نفت شیل را کنار گذاشته است و هیچ حرفی درباره شیل از زبان مسئولان عربستانی شنیده نمی‌شود. در مقابل مسئولان صنعت نفت ایران با افتاد در دام شیل از این که قیمت نفت در حال افزایش است خشنود نیستند.
در سال ۹۵ که قیمت های نفت رو به افزایش گذاشت برخی از کارشناسان موسسه مطالعات انرژی اعلام کردند قیمت بالای نفت باعث افزایش تولید نفت شیل آمریکا و تصاحب بازار توسط آمریکا می شود. از سوی دیگر بیژن زنگنه، وزیر نفت کشورمان نیز اعتقاد دارد هیچ کس به دنبال قیمت ۷۰ دلار برای نفت نیست، زیرا اگر قیمت نفت ۷۰ دلار شود باز با افزایش تولید وعدم توازن و در نتیجه کاهش قیمت‌ها روبه‌رو می‌شویم.
مهدی امیرمعینی، مشاور موسسه بین‌المللی مطالعات انرژی معتقد است هرچه قیمت نفت بالاتر رود، سرعت برگشت نفت شیل آمریکا نیز بیشتر می شود و پتانسیل کاهش قیمت وجود دارد. بر اساس تخمین هایی که زده شده، قیمت ۵۰ تا ۵۵ دلار قیمتی است که شیل نمی تواند خیلی سریع وارد بازار شود. وی با تاکید براینکه قیمت ۷۰ دلاری برای نفت منافع کوتاه مدت را تامین می کند، می‌گوید برای حفظ منافع بلند مدت باید قیمت ۵۰ تا ۵۵ دلار هدف کشورها باشد. ظاهرا این دیدگاه ها همچنان پابرجا است اما اخیرا خبرگزاری بلومبرگ گزارشی منتشر کرد که نشان می دهد افزایش قیمت های نفت خام احتمال اینکه ترامپ از برجام خارج شود را منتفی کرده است.
برداشت خبرگزاری بلومبرگ از گلایه آقای ترامپ از افزایش اخیر قیمت‌های جهانی نفت تا مرز ۷۵ دلار در بشکه برای نفت خام برنت دریای شمال و اظهارنظر ۱۷ کارشناس نفتی در پاسخ به سوال بلومبرگ مبنی برتاثیر این روند افزایشی بر احتمال بازگشت تحریم های ایران Snap-back،که با میانگین ۵۰ – ۵۰ مواجه گردید، این بود که تداوم افزایش قیمت ها احتمال خروج آمریکا از برجام را نسبت به گذشته بطور محسوسی کاهش می دهد.
این در حالی است که قبلا، افزایش جهانی قیمت‌های نفت بر افزایش و تسریع تولید نفت‌خام‌های شیل آمریکا حکایت داشت و مقامات نفتی ایران نیز بر پایه همین نظریه بر سقف حداکثر ۶۰ دلاری قیمت‌ها تاکید می‌کردند.
محمد صادق معماریان کارشناس ارشد بازار انرژی نیز در یادداشتی که در اختیار خبرگزاری فارس قرار داد اعلام کرد در پی واکنش ترامپ به نشست غیر رسمی اخیر کمیته کنترل تولید اوپک و غیر اوپک یا JMMC در شهر جده، و کنایه بر ارتقای تصنعی قیمت ها توسط کشورهای اوپک ، مشخص شد که قیمت های بیش از ۷۵ دلار در بشکه بر توان اقتصادی آمریکا فشار وارد می کند که این امر منجر به واکنش رئیس جمهور آن کشور شده است. هم اکنون نیز برای جلوگیری از تداوم این افزایش که عمدتا ناشی از احتمال فروپاشی برجام و کاهش صادرات نفت ایران در پی بازگشت تحریم ها تا ۸۰۰ هزار بشکه در روز خواهد بود، به اشتباه سازمان اوپک را تحت فشار قرار داده است.
فارغ از مقدمات، می‌توان صراحتا بر این نتیجه صحه گذارد که قیمت‌های بالای ۷۵ دلار در بشکه پاشنه آشیل راهبرد شیل های نفتی آمریکا را آشکار نموده است. معماریان در این یادداشت تصریح کرده بوده تاثیر قیمت های بالای نفت بر قدرت چانه زنی ایران در مرحله اجرای برجام که یک امر مسلم است. همانگونه که تحلیلگران نفتی نیز بر آن صحه می گذارند، افزایش جهانی قیمت های نفت حتما قدرت چانه زنی ایران در مرحله اجرا را ارتقا خواهد داد که ترجمان آن در وضیعت کنونی کاهش احتمال خروج آمریکا از برجام و یا حداقل در صورت عدم تعلیق تحریم ها در ۲۲ اردیبهشت ماه سال جاری، آزاد گذاردن اروپا در روابط تجاری با ایران و جلوگیری از فروپاشی کامل آن خواهد بود. بر این اساس، بالا رفتن قیمت نفت نه تنها دولت را از تنگنای مالی خواهد رهاند، بلکه احتمال بقای برجام را هم به وضوح افزایش خواهد داد. این مطلبی‌ست که حتما باید از سوی بازیگران عرصه انرژی در ایران نیز به درستی درک شود. وگرنه، مثل همیشه مهم‌ترین ابزار استراتژیک دیپلماسی اقتصادی ایران بلا استفاده باقی خواهد ماند.